1-2 noyabr tarixlərində Fransa prezidenti Emmanuel Makron böyük fransız şirkətlərinin onlarla nümayəndəsinin müşayiəti ilə Qazaxıstan və Özbəkistana rəsmi səfərlər edib. Bu səfərlər çərçivəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi və siyasi dialoqun davamı (o cümlədən, Özbəkistanla münasibətlərin səviyyəsinin gələcəkdə "strateji tərəfdaşlığa" qədər qaldırılması) barədə bəyannamələr imzalanıb, həmçinin, uran hasilatı sahəsində əməkdaşlığın davamı və bərpa olunan enerji mənbələrinə Fransa investisiyaları kimi məsələlər barədə razılaşmalar əldə olunub.
Fransanın "La Gazette" onlayn qəzetində dərc olunan məqalədə deyilir ki, həmçinin, bir sıra ilkin ticari sazişlər imzalanıb. Bundan başqa, Fransa inkişaf və təhsil sahəsində əməkdaşlığı dərinləşdirmək istəyini bildirib; iki fransız universitetinin açılması; tələbə mübadiləsinin genişləndirilməsi və fransız dilinin populyarlaşması üzrə səylərin davamı barədə bəyanatlar verilib.
Bu regionda daha dərin qarşılıqlı əlaqələr həm Fransa, həm də bütünlükdə Avropa üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrin möhkəmlənməsi Avropanın enerji təhlükəsizliyini, nadir torpaq elementləri tədarükünü təmin edə və Mərkəzi Asiya regionunda geosiyasi balansı bərpa edə bilər.
Prezident Makron 1994-cü ildən Mərkəzi Asiya regionuna səfər edən ilk Fransa lideridir. Lakin son 30 il ərzində xammal sahəsində Fransa və region ölkələri (əsasən, Qazaxıstan) ilə əməkdaşlıq intensiv şəkildə inkişaf edib.
"TotalEnergies" şirkətinin neft yataqlarına investisiyaları və uran hasilatı sahəsində sıx əməkdaşlıq bunu təsdiqləyir: 2022-ci ilin məlumatlarına görə, Fransanın satın aldığı uranın 29 faizi Qazaxıstanın, 17 faizi isə Özbəkistanın payına düşüb. O cümlədən, Fransa prezidentinin bu yaxında baş tutan səfərindən də göründüyü kimi, Ukraynadakı müharibə bu yaxınlaşmanın səbəbi olub. Nəticədə, bütünlükdə Aİ və ona üzv dövlətlər Mərkəzi Asiya ölkələri ilə energetika, nəqliyyat və ticarət sahəsində əməkdaşlığı möhkəmləndirib. Region da əməkdaşlığın inkişafında maraqlıdır, misal üçün, Qazaxıstan və Özbəkistan prezidentləri Kasım-Jomart Tokayev və Şavkat Mirziyoyevin ötən ilin noyabrında Parisə və bu ilin sentyabrında Berlinə səfəri də bundan xəbər verir.
Mərkəzi Asiya ilə ittifaqın möhkəmləndirilməsinin aşkar üstünlüklərindən biri enerji sektorunda potensial əməkdaşlıqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Qazaxıstan mühüm uran ehtiyatlarına malik olmaqla, dünyada əsas uran istehsalçılarından biridir. Fransada elektrik enerjisinin təqribən 70 faizinin atom enerjisinin hesabına hasil olunduğunu nəzərə alsaq, daha dərin tərəfdaşlıq fransız reaktorları üçün daimi uran tədarükünə zəmanət verə bilər.
Bundan başqa, bu tərəfdaşlıq Avropanın artan enerji problemlərini həll edə bilər. Son zamanlarda dünya enerji bazarlarında siyasi gərginliklə yanaşı, təzahür edən problemlər Avropanın enerji mənbələrinin şaxələndirilməsinin zəruriliyini göz önünə çıxardı. İstifadə olunmamış karbohidrogen ehtiyatlarına və bərpa olunan enerji mənbələri potensialına malik Mərkəzi Asiya bu problemlərin səmərəli həlli ola bilər.
Emmanuel Makronun Mərkəzi Asiyaya səfərinin əsas məqsədini, göründüyü kimi, uran hasilatı və Fransaya idxalı sahəsində əməkdaşlığın inkişafı təşkil edib. Nigerdən (2022-ci ildə Fransa bazarının ikinci ən böyük tədarükçüsü) idxalın azalması riski və bu ölkədə iyul ayındakı hərbi çevrilişdən sonra bu riskin artması Qazaxıstan və Özbəkistanın əhəmiyyətini artırıb. Bu kontekstdə Qazaxıstanla bu mühüm əhəmiyyətli xammalın idxalı sahəsində əməkdaşlıq haqqında memorandumun imzalanması, eləcə də, Özbəkistan prezidenti tərəfindən geoloji və uran hasilatı üzrə filiz-mədən işlərinin inkişafının təsdiqlənməsi səfərin nəzərəçarpan nəticələridir.
Bərpa olunan enerji (Qazaxıstanın cənubunda "TotalEnergies" şirkətinin iştirakı ilə 1,4 milyard ABŞ dolları dəyərində külək enerjisi layihəsi) və nəqliyyat ("Alstom" elektrovoz zavodunun tikinti layihəsi) sektorlarında bağlanmış sazişlər fransız şirkətlərinin maraqlarına cavab verir və Avropa İttifaqının regionla əməkdaşlıq nöqteyi-nəzərindən prioritetlərini konkretləşdirir.
Qazaxıstan və digər Mərkəzi Asiya dövlətləri yetərincə öyrənilməmiş olaraq qalsalar da, "yaşıl" enerjiyə keçid üçün vacib nadir torpaq metalları ilə də zəngindir. Bu metallar külək turbinlərindən elektromobillər üçün akkumulyator batareyalarınadək geniş spektrə malik texnologiyaların istehsalında həyati əhəmiyyətli rol oynayır.
Hazırda Avropa bu mühüm faydalı qazıntıların tədarükündə Çindən asılıdır. Vahid təchizat zəncirindən bu cür asılılıq risklidir və onun texnoloji tərəqqisini təhdid altında qoyur.
Fransa və Avropa Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələri aktiv şəkildə dərinləşdirməklə özlərinin nadir metal təchizat zəncirlərini şaxələndirə bilərlər. Bu addım Çindən asılılığı azaltmaqla daha çox iqtisadi sərbəstliyə və ticarətdə potensial problemlərə qarşı dayanıqlılığa səbəb olacaq.
